Trong thập kỷ qua, tỷ lệ mắc các bệnh viêm ruột (Inflammatory Bowel Disease – IBD) hay còn gọi là bệnh Crohn đã gia tăng trên toàn thế giới. Bệnh thường có triệu chứng đau, tiêu chảy, loét chảy máu, thiếu máu. Theo đó, chế độ ăn kiêng carbohydrate đặc hiệu (Specific Carbohydrate Diet – SCD) đã có hiệu quả tương tự như phương pháp điều trị tiềm năng cho IBD hoặc các rối loạn viêm và tự miễn khác.
1. Chế độ ăn kiêng carbohydrate là gì?
Chế độ ăn kiêng carbohydrate (SCD) được giới thiệu vào những năm 1920 bởi bác sĩ tiêu hóa Sidney Haas. Sau đó đã được mở rộng và phổ biến vào những năm 1980 với cuốn sách Elaine Gottschall. SCD là một chế độ ăn kiêng nhấn mạnh đến việc loại bỏ một số loại thực phẩm có chứa carbohydrate dựa trên cấu trúc hóa học của chúng.
Giả thuyết đằng sau SCD là các phức hợp carbonhydrate kích thích sự phát triển quá mức của vi khuẩn không lành mạnh trong ruột non của bạn nếu bạn bị IBD. Khi những vi khuẩn này phát triển, chúng tạo ra các sản phẩm phụ thúc đẩy quá trình viêm và cuối cùng dẫn đến giảm hấp thu chất dinh dưỡng trong đường tiêu hóa của bạn.
SCD giúp ức chế sự phát triển của vi khuẩn và khôi phục chức năng tiêu hóa bằng cách loại bỏ tất cả các nguồn thực phẩm carbohydrate có hai hoặc nhiều phân tử đường liên kết (di-, oligo- và polysacarit).
Mặc dù nhiều loại carbs bị loại bỏ, SCD cho phép các nguồn carb có các phân tử đường đơn, không liên kết hoặc monosaccarit, vì đường tiêu hóa của bạn hấp thụ chúng dễ dàng hơn.
2. Các thực phẩm cần tránh
Như tên gọi của phương pháp này, SCD hạn chế các loại carbs đặc hiệu dựa chủ yếu vào cấu trúc hóa học của chúng. Chế độ ăn kiêng này sẽ loại bỏ bất kỳ thực phẩm hoặc phụ gia thực phẩm có chứa hai hoặc nhiều phân tử đường liên kết hóa học. Sách hướng dẫn SCD “Breaking the Vicious Cycle” gọi chung các loại thực phẩm này là các loại phức hợp carbohydrate.
Ngũ cốc có chứa rất nhiều carbohydrate
Theo thuật ngữ khoa học, bất kỳ thực phẩm nào có disacarit, oligosacarit hoặc polysacarit sẽ xuất hiện trong danh sách thực phẩm bị loại bỏ khỏi chế độ ăn SCD. Như bạn có thể tưởng tượng, danh sách các thực phẩm bị loại bỏ là rất lớn. Dưới đây là một vài trong số các nhóm thực phẩm bị loại bỏ:
- Các loại khoai tây
- Các loại ngũ cốc và giả, bao gồm gạo, lúa mì, ngô, quinoa, kê…
- Thịt chế biến sẵn và thịt có sử dụng các chất phụ gia
- Sữa (ngoại trừ một số phô mai, bơ và sữa chua tự làm đã được lên men trong ít nhất 24 giờ)
- Hầu hết các loại đậu, mặc dù đậu khô và một số loại đậu lăng được cho phép sau khi ngâm
- Hầu hết đường tinh luyện, chất ngọt nhân tạo và rượu ngọt.
- Thực phẩm chế biến sẵn
Cấu trúc chung của chế độ carbohydrate cụ thể rất cứng nhắc và cần tuân thủ chính xác như được nêu trong sách hướng dẫn, có rất ít hoặc không có nhiều sự thay đổi linh hoạt.
Mặc dù một số người có thể sử dụng lại một số loại thực phẩm bị loại bỏ sau khi các triệu chứng giảm bớt, điều này sẽ thay đổi tùy thuộc vào phản ứng của cá nhân đối với chế độ ăn kiêng.
3. Thực phẩm có thể sử dụng
Các loại thực phẩm được SCD phê duyệt được gọi chung là thực phẩm “hợp pháp”. Hầu hết các loại thực phẩm trong danh sách này đều chưa qua chế biến, toàn bộ thực phẩm mà không cung cấp nhiều loại phức hợp carbs.
Các nguồn chính của carbs hợp pháp đã được phê duyệt hoặc có giá trị trong SCD đến từ các loại monosaccarit glucose, fructose và galactose. Dưới đây là một số thực phẩm có thể sử dụng cho SCD:
- Trái cây: Hầu hết các loại trái cây và nước trái cây tươi hoặc đông lạnh chưa qua chế biến. Trái cây đóng hộp có thể được cho phép miễn là không thêm đường hoặc tinh bột.
- Rau: Hầu hết các loại rau, ngoại trừ khoai tây, khoai mỡ, chuối và một số loại rau có tinh bột cao khác.
- Thịt: Hầu hết các loại thịt tươi, miễn là chúng không chứa bất kỳ chất phụ gia nào.
- Trứng
- Một số loại sữa: Sữa chua tự làm lên men trong ít nhất 24 giờ và một số loại phô mai tự nhiên.
Sữa chua được phép sử dụng trong chế độ ăn kiêng carbohydrate
- Một số cây họ đậu: Một số cây họ đậu khô, miễn là chúng được ngâm và chuẩn bị theo các hướng dẫn được nêu trong sách hướng dẫn.
- Các loại hạt và bơ hạt: Hầu hết các loại hạt được sử dụng, miễn là chúng không chứa tinh bột hoặc đường.
- Các loại thảo mộc và gia vị: Hầu hết các loại thảo mộc và gia vị khô hoặc tươi. Hỗn hợp gia vị thường không được khuyến khích vì nhiều trong số chúng chứa các chất phụ gia.
Vì có thể khó xác định thực phẩm nào là hợp pháp, sách hướng dẫn SCD khuyên bạn chỉ nên ăn thực phẩm hợp pháp rõ ràng để tránh vô tình ăn phải thứ gì đó chứa nhiều phức hợp carbonhydrate.
4. Chế độ ăn carbohydrate đặc hiệu có điều trị được các rối loạn tiêu hóa?
SCD ban đầu được thiết kế như một liệu pháp cho những người mắc IBD, đây là tình trạng bệnh lý bao gồm các bệnh như viêm loét đại tràng, bệnh celiac và bệnh Crohn.
Những bệnh này có thể cản trở khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn. Do đó, SCD nhằm mục đích chữa lành mô ruột để khôi phục chức năng tiêu hoá.
Một số người tiêu thụ các thực phẩm không thích hợp cho hệ tiêu hoá chẳng hạn như ngũ cốc, các loại đậu, đường tinh luyện và phụ gia thực phẩm giàu tinh bột, đây là kết quả của các hoạt động nông nghiệp và công nghiệp thực phẩm hiện đại.
Một số ý kiến cho rằng nếu tiếp tục ăn những carbs này dẫn đến sự phát triển quá mức của vi khuẩn bất lợi trong ruột , điều này thúc đẩy quá trình viêm, cuối cùng làm giảm khả năng tiêu hóa của bạn.
Việc tuân thủ nghiêm ngặt SCD được cho là sẽ loại bỏ những vi khuẩn này bằng cách loại bỏ nguồn thức ăn của chúng, cho phép mô ruột của bạn được phục hồi. Cho đến ngày nay, SCD chủ yếu được sử dụng để điều trị rối loạn đường ruột nhưng với hiệu quả có sự khác biệt.
SCD được thiết kế cho bệnh nhân mắc viêm loét đại tràng
Một trong những chỉ trích chính của chế độ ăn kiêng này là thiếu bằng chứng khoa học cụ thể. Phần lớn các dữ liệu hiện tại có mức độ yếu và bị giới hạn trong các nghiên cứu rất nhỏ hoặc chỉ là giả thuyết, không đủ để xác định rõ ràng liệu SCD có thật sự hiệu quả hay không. Cuối cùng, cần nhiều nghiên cứu hơn để xác định liệu SCD có thực sự là phương pháp điều trị hiệu quả đối với IBD hay không.
5. Một số bệnh lý khác
Mặc dù chủ yếu được sử dụng để điều trị IBD, SCD cũng được sử dụng cho những người mắc các bệnh khác, bao gồm rối loạn phổ tự kỷ (ASD) và đa xơ cứng (CF).
Nghiên cứu ban đầu cho thấy vi khuẩn đường ruột có thể rất quan trọng trong việc điều trị một số tình trạng rối loạn hành vi và tự miễn dịch, chẳng hạn như CF và ASD. Bởi vì chế độ ăn kiêng carbohydrate cụ thể được thiết kế để nhằm cân bằng đường tiêu hóa, những người đề xuất đưa ra giả thuyết rằng nó cũng có thể là một liệu pháp hiệu quả cho những tình trạng này.
Tuy nhiên, sự hiểu biết khoa học về những rối loạn này còn hạn chế. Ngoài các báo cáo giả thuyết, không có nghiên cứu nào cho thấy SCD điều trị các bệnh ngoài điều trị IBD. Trên thực tế, vẫn chưa rõ liệu SCD có ảnh hưởng đến vi khuẩn đường ruột hay không. Cần nhiều nghiên cứu hơn để hiểu của SCD ảnh hưởng đến rối loạn phổ tự kỷ và xơ nang.
6. Nguy cơ có thể xảy ra
Một chế độ ăn kiêng hạn chế như SCD thường không mang rủi ro. Khi được lên kế hoạch tốt, SCD có thể giúp cân bằng đường tiêu hoá, cải thiện khỏe mạnh.
Tuy nhiên, SCD loại bỏ các nhóm lớn thực phẩm giàu chất dinh dưỡng có lợi cho hầu hết mọi người, bao gồm ngũ cốc nguyên hạt, một số loại đậu và hầu hết các loại sữa. Loại bỏ những thực phẩm này mà không thay thế các chất dinh dưỡng quan trọng khác có thể dẫn đến chất lượng chế độ ăn uống kém và thiếu hụt dinh dưỡng sau đó.
Ngũ cốc nguyên hạt rất tốt cho sức khỏe nhưng bị loại bỏ trong chế độ ăn SCD
Duy trì dinh dưỡng tốt có thể đã chứng minh và một vấn đề khó khăn nếu bạn bị IBD. Việc áp dụng chế độ ăn kiêng cực kỳ hạn chế như SCD có thể làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng và các biến chứng liên quan.
Nếu bạn đang xem xét chế độ ăn kiêng này, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc một chuyên gia y tế có trình độ khác để đảm bảo bạn đạt được nhu cầu dinh dưỡng của bạn.
7. Bạn có nên thử không?
Mặc dù bằng chứng hạn chế chỉ ra rằng SCD cải thiện các triệu chứng IBD ở một số người, không có gì đảm bảo rằng nó sẽ hoạt động cho tất cả mọi người. Các tình trạng bệnh lý như IBD là phức tạp và cần có những can thiệp cụ thể cho từng người trong quá trình điều trị. Với bằng chứng hiện tại, vẫn chưa rõ liệu chế độ ăn uống có vai trò gì trong điều trị IBD hay không, ngoài hiệu ứng giả dược.
Một chế độ ăn kiêng được lên kế hoạch tốt cần có thời gian để đánh giá, đặc biệt nếu bạn muốn tránh những rủi ro nghiêm trọng hơn liên quan đến một số loại thuốc và phẫu thuật dài hạn. Mặc dù chế độ ăn kiêng là một quyết định cá nhân, bạn nên thảo luận về SCD với một chuyên gia y tế có trình độ trước khi thực hiện bất kỳ thay đổi lớn nào về lối sống.
Tóm lại, SCD là chế độ ăn kiêng được thiết kế để điều trị các triệu chứng của IBD và phục hồi chức năng tiêu hóa bằng cách thanh lọc nhiều loại thực phẩm có chứa carb, do quan niệm rằng chúng gây hại cho đường ruột của bạn. Mặc dù một số người có thể nhận thấy sự cải thiện các triệu chứng IBD, rất ít nghiên cứu hỗ trợ hiệu quả của nó ngoài hiệu ứng giả dược. Do tính chất hạn chế của chế độ ăn kiêng, nó có thể làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng. Nếu bạn đang xem xét SCD, trước tiên hãy thảo luận với nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và chuyên gia dinh dưỡng của bạn để giảm thiểu rủi ro có thể và đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng.
Nếu cần tư vấn thêm về chế độ ăn kiêng giảm cân hợp lý, không ảnh hưởng đến sức khỏe bạn có thể đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ thăm khám, điều trị và phòng ngừa các bệnh lý. Khi thực hiện quy trình thăm khám tại Vinmec, Quý khách hàng sẽ được đón tiếp và sử dụng cơ sở vật chất, hệ thống máy móc hiện đại đi kèm với các dịch vụ y tế hoàn hảo dưới sự chỉ dẫn, tư vấn của các bác sĩ giỏi, được đào tạo bài bản ở cả trong và ngoài nước.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 (phím 0 để gọi Vinmec) hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn
Nguồn tham khảo: healthline.com
