Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Ân – Bác sĩ Nhi – Sơ sinh – Khoa Nhi – Sơ sinh – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.
Theo dõi sự phát triển của trẻ không chỉ là công việc bố mẹ cần làm, mà đây thực sự là công việc được nhiều bậc phụ huynh yêu thích. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi người đã biết đầy đủ các chỉ số phát triển của trẻ cần phải theo dõi, và cũng chưa chắc bạn đã biết cách đo các chỉ số này một cách chính xác.
1. Tăng trưởng là gì? Tăng trưởng như thế nào là bình thường?
Tăng trưởng thể chất là sự gia tăng về chiều cao, cân nặng và những thay đổi khác của cơ thể xảy ra khi trẻ trưởng thành. Tóc dài ra; mọc răng, thay răng, và cuối cùng là dậy thì. Tất cả những điều này đều là một phần của quá trình tăng trưởng.
Sự tăng trưởng trong năm đầu tiên của trẻ có thể khiến bạn kinh ngạc, trong đó trẻ sơ sinh trung bình phát triển chiều cao thêm khoảng 10 inch (25 cm) và cân nặng gấp ba lần trọng lượng sơ sinh.
Sự phát triển của trẻ sau 1 tuổi có thể khiến các bậc phụ huynh cảm thấy hụt hẫng, khi trẻ không tiếp tục phát triển nhanh như vậy nữa. Nhưng không đứa trẻ nào tiếp tục phát triển với tốc độ phát triển của trẻ sơ sinh.
Sau 1 tuổi, sự phát triển chiều cao của trẻ chậm lại một chút. Đến 2 tuổi, sự tăng trưởng chiều cao thường tiếp tục với tốc độ khá ổn định khoảng 2,5 inch ( tương đương 6cm) mỗi năm cho đến tuổi vị thành niên.
Tuy nhiên, không có đứa trẻ nào phát triển với tốc độ hoàn toàn ổn định trong suốt thời kỳ thơ ấu. Vài tuần hoặc vài tháng tăng trưởng chậm hơn một chút xen kẽ với các đợt tăng trưởng nhỏ xuất hiện ở hầu hết trẻ em. Trẻ em thực sự có xu hướng phát triển nhanh hơn một chút vào mùa xuân so với các thời điểm khác trong năm.
Sự tăng trưởng đột biến xảy ra ở tuổi dậy thì, thường là từ 8 -13 tuổi ở trẻ em gái và 10 -15 tuổi ở trẻ em trai. Tuổi dậy thì kéo dài khoảng 2 đến 5 năm. Sự tăng trưởng này có liên quan đến sự phát triển giới tính, bao gồm sự xuất hiện của lông mu và lông dưới cánh tay, sự tăng trưởng và phát triển của các cơ quan sinh dục, và ở trẻ em gái, bắt đầu hành kinh .
Vào thời điểm các em gái 15 tuổi và các em nam 16 hoặc 17 tuổi, phần lớn tuổi dậy thì đã kết thúc và các em sẽ đạt đến độ trưởng thành về thể chất.
Sự tăng trưởng trong năm đầu tiên của trẻ có thể khiến bạn kinh ngạc
2. Biểu đồ tăng trưởng là gì?
Tại mỗi lần kiểm tra, bác sĩ hoặc y tá đo chiều cao, cân nặng và chu vi vòng đầu của trẻ, sau đó đánh dấu những con số đó trên biểu đồ về phạm vi bình thường đối với trẻ sơ sinh cùng tuổi và cùng giới tính với bé. Cuối cùng, bạn sẽ biết bé đang ở phân vị nào trong biểu đồ tăng trưởng chung.
Biểu đồ tăng trưởng cho thấy toàn bộ sự phát triển của trẻ ở một độ tuổi cụ thể. Ví dụ, biểu đồ chiều cao cho một bé gái 2 tháng tuổi cho thấy phạm vi từ thấp nhất cho đến cao nhất. Nếu cô con gái 2 tháng tuổi của bạn ở phần trăm thứ 50, điều đó có nghĩa là bé rơi vào đúng giữa và là chiều dài trung bình so với tuổi của bé.
Nếu bé sinh non, bác sĩ sẽ tính đến điều đó bằng cách sử dụng tuổi thai để vẽ các con số của bé trên biểu đồ. Ví dụ, nếu bé được sinh ra sớm 4 tuần, con số của bé sẽ được so sánh với những đứa trẻ sinh đủ tháng nhỏ hơn 4 tuần.
Cha mẹ đôi khi lo lắng không cần thiết về những tỷ lệ phần trăm này. Xếp hạng phần trăm trong biểu đồ tăng trưởng không giống như điểm số ở trường. Xếp hạng phần trăm thấp hơn không có nghĩa là bé có điều gì đó không ổn.
Nếu như cả bố và mẹ của bé đều thấp hơn mức trung bình và bé lớn lên cũng tương đối thấp. Hoàn toàn bình thường nếu đứa trẻ đó liên tục xếp ở vị trí thứ 10 về chiều cao khi lớn lên.
Các phép đo phần trăm là một hướng dẫn chung để giúp bạn và bác sĩ của bạn đánh giá sự tăng trưởng của em bé. Điều quan trọng là sự phát triển của bé đang tiến triển theo biểu đồ riêng của mình.
Hãy nhớ rằng mỗi đứa trẻ là một cá thể và phát triển theo tốc độ của riêng mình. Trẻ em có các hình dạng và kích thước khác nhau nhưng vẫn đều khỏe mạnh. Di truyền, mức độ hoạt động của em bé, các vấn đề sức khỏe và dinh dưỡng chỉ là một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến sự tăng trưởng trẻ.
Biểu đồ tăng trưởng của trẻ sinh non khác với trẻ bình thường
3. Các bác sĩ sử dụng biểu đồ tăng trưởng để làm gì?
Biểu đồ tăng trưởng là một phần trong quá trình kiểm tra sức khỏe của một đứa trẻ. Chúng cho thấy những đứa trẻ đang phát triển như thế nào so với những đứa trẻ khác ở cùng độ tuổi và giới tính. Chúng cũng cho thấy mô hình về chiều cao và tăng cân của trẻ theo thời gian và liệu trẻ có phát triển tương xứng với mô hình đó hay không.
Mỗi đứa trẻ tuân theo một đường cong tăng trưởng cụ thể và bác sĩ sẽ kiểm tra để đảm bảo rằng sự phát triển của trẻ vẫn ở trên đường cong đó. Bác sĩ cũng cần đảm bảo rằng bé đang tăng cân một cách thích hợp và theo dõi cân nặng của bé để đảm bảo rằng nó không quá nặng so với chiều cao của bé.
Thay vì chỉ ra số phần trăm tăng trưởng của trẻ, bác sĩ sẽ xem xét các phép đo này cùng nhau để xem mô hình tăng trưởng tổng thể của bé. Đôi khi tốc độ tăng trưởng tự nhiên hoặc chậm lại có thể làm cho các con số thay đổi một chút, nhưng thông thường con bạn sẽ ở cùng một phân vị về chiều cao và cân nặng khi trẻ lớn lên.
Một vài mô hình tăng trưởng khác nhau có thể báo hiệu một vấn đề. Ví dụ, nếu trẻ đang ở phân vị thứ 10 cho chiều cao và phân vị thứ 90 cho cân nặng, thì cân nặng của bé có thể là một vấn đề. Có nghĩa là trẻ cao hơn 10% những đứa trẻ cùng tuổi, nhưng trẻ nặng hơn 90% số trẻ cùng tuổi.
Bác sĩ có thể cần phải kiểm tra xem lý do tại sao cân nặng và chiều cao của trẻ không tương xứng nhau như vậy. Trẻ có thể cần giúp đỡ để trở lại với tỷ lệ chiều cao trên cân nặng thích hợp.
Tương tự như vậy, nếu trẻ thường xuyên nằm ở phân vị thứ 60 về cân nặng ở tất cả các lần kiểm tra sức khỏe và sau đó lần kiểm tra tiếp theo phát hiện trẻ ở phân vị thứ 30 về cân nặng, bác sĩ sẽ cần kiểm tra xem liệu có lý do gì khiến bé không phát triển như cũ không.
Các bác sĩ thường sử dụng các biểu đồ tăng trưởng khác nhau, tùy thuộc vào độ tuổi của con trẻ. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đề nghị các bác sĩ sử dụng các biểu đồ của Tổ chức Y tế Thế giới trong hai năm đầu đời của bé để có được thông tin mới nhất và chính xác nhất. Khi trẻ được 2 tuổi, bác sĩ có thể sẽ sử dụng biểu đồ tăng trưởng của CDC .
Tất cả các biểu đồ hiển thị chiều cao bằng cả inch và cm, và trọng lượng bằng cả pound và kg.
Biểu đồ tăng trưởng giúp đánh giá sự phát triển của trẻ sơ sinh
4. Bác sĩ lấy số đo của trẻ như thế nào?
Bởi vì một cm hoặc một kg cũng có thể tạo ra sự khác biệt khá lớn về vị trí trên biểu đồ tăng trưởng, chính vì vậy trẻ được đo rất cẩn thận. Có thể rất khó để có được những con số chính xác và đáng tin cậy, đặc biệt nếu trẻ rất nhạy cảm. Nhưng hầu hết các bác sĩ và y tá đều có kinh nghiệm trong lấy các số đo của trẻ.
Bác sĩ hoặc y tá sẽ thực hiện ba phép đo cho trẻ, bao gồm:
- Cân nặng: Sau khi bé được cởi hết quần áo, không quấn tã, bác sĩ hoặc y tá đặt bé lên bàn cân. Trọng lượng được đo bằng pound đến ounce gần nhất hoặc tính bằng kilôgam đến một phần mười kilogam gần nhất.
- Chiều cao: Việc đo chiều cao cho trẻ được thực hiện trong khi bé đang nằm, bác sĩ hoặc y tá sẽ đo cho trẻ từ đỉnh đầu đến cuối gót chân.
- Chu vi vòng đầu: Để đo vòng đầu của con trẻ, bác sĩ hoặc y tá đặt một thước dây mềm ở nơi có chu vi lớn nhất trên đầu của bé, đó là ngay trên lông mày và tai, và xung quanh phía sau đầu nơi cao lên so với phần khác.
Tại sao cần phải theo dõi kích thước đầu của bé? Vì kích thước hộp sọ phản ánh sự phát triển của não bộ. Vì vậy, nếu não của bé không phát triển bình thường, chu vi vòng đầu của bé có thể không tăng lên như bình thường. Mặt khác, nếu hộp sọ phát triển quá nhanh, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề như não úng thủy (sự tích tụ chất dịch lỏng trong não). Cả hai điều kiện đều khó xảy ra, nhưng vẫn cần loại trừ.
Đầu của trẻ sơ sinh lớn hơn và không cân đối so với đầu của người lớn, vì vậy bạn đừng lo lắng nếu đầu của trẻ trông lớn hơn nhiều so với cơ thể bé.
Trẻ được theo dõi cân nặng trong giai đoạn đầu chào đời
5. Có thể theo dõi sự phát triển của trẻ ở nhà không?
Bạn hoàn toàn có thể theo dõi sự phát triển của trẻ ở nhà. Tuy nhiên, việc bạn đo các chỉ số này có thể không chính xác bằng khi bác sĩ hoặc y tá thực hiện. Tuy nhiên, đôi khi cha mẹ là người có thể phát hiện sớm hơn các vấn đề về tăng trưởng.
Bạn cần chuẩn bị một số vật dụng sau đây để đo các chỉ số đánh giá sự tăng trưởng của trẻ:
- Một chiếc cân nhỏ: Nếu bạn không có một chiếc cân nhỏ, bạn có thể sử dụng bất kỳ chiếc cân chính xác nào khác cũng được. Rất đơn giản bạn chỉ cần bế bé và bước lên bàn cân, ghi lại số cân nặng của cả bạn và bé. Sau đó đặt bé xuống và lên cân một mình. Dùng số cân lúc trước trừ đi cân nặng của bạn, bạn sẽ có được cân nặng của bé.
- Thước đo chiều cao: Bạn đặt trẻ nằm xuống và kéo căng thước dây từ đỉnh đầu đến cuối gót chân. Thật dễ dàng nhất nếu bạn nhờ ai đó giúp đỡ vì bạn cần nhẹ nhàng duỗi thẳng chân của bé để làm điều này. Con số của bạn có thể sẽ không được chính xác với số của bác sĩ, nhưng nó sẽ vẫn giúp bạn theo dõi quá trình phát triển chiều cao của bé.
- Thước dây mềm: Quấn một thước dây mềm quanh đầu ngay trên lông mày và tai của bé, và vòng ra sau nơi đầu trẻ dốc lên cao khỏi cổ. Mục đích là đo đầu của bé tại điểm mà nó có chu vi lớn nhất.
Sau khi bạn có những số đo này, hãy sử dụng các phần mềm hỗ trợ hoặc các trang web hỗ trợ lập biểu đồ tăng trưởng để so sánh sự tăng trưởng của bé với những đứa trẻ khác cùng tuổi.
Trường hợp trẻ biếng ăn kéo dài, kém hấp thu, chậm phát triển cha mẹ nên bổ sung cho trẻ các sản phẩm hỗ trợ có chứa lysine, các vi khoáng chất và vitamin thiết yếu như kẽm, crom, selen, vitamin nhóm B giúp đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Đồng thời các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng. Cha mẹ có thể đồng thời áp dụng việc bổ sung chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng cho bé thường phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.
Nguồn tham khảo: babycenter.com, kidshealth.org,
